Կիբեռանվտանգության կանոններ դեռահասների համար

Այսօրվա թվային դարում դեռահասները շատ ժամանակ են անցկացնում համացանցում՝ շփվելու, սովորելու, և խաղալու համար։ Սակայն համացանցի հնարավորությունները առաջ են բերում նաև անվտանգության լուրջ ռիսկեր։ Դեռահասները հաճախ դառնում են առցանց խարդախությունների, կիբեռբուլինգի և թվային անձնական տվյալների գողության թիրախ։

Այս անգամ մանրամասն կներկայացնենք, թե ինչպես կարելի է ապահով օգտագործել համացանցը, ինչպես պաշտպանվել կիբեռհետապնդումից և ինչ քայլեր ձեռնարկել՝ առցանց միջավայրում անվտանգ լինելու համար։

1.1. Օգտագործե՛ք ուժեղ և տարբեր գաղտնաբառեր

Մարդկանց մեծ մասը հեշտությամբ գուշակվող գաղտնաբառեր է օգտագործում, ինչը թույլ է տալիս խարդախներին հեշտությամբ մուտք գործել հաշիվներ։

• Ձեր գաղտնաբառը պետք է լինի առնվազն 12 նիշ երկարությամբ և ներառի մեծատառեր, փոքրատառեր, թվեր և հատուկ նիշեր։

• Խուսափե՛ք անձնական տվյալներից (ծննդյան տարեթիվ, անուն, հեռախոսահամար) կազմված գաղտնաբառերից։

• Օգտագործե՛ք տարբեր գաղտնաբառեր տարբեր հարթակների համար, որպեսզի եթե մեկը կոտրվի, մյուս հաշիվները անվտանգ մնան։

• Կարող եք օգտվել գաղտնաբառերի կառավարման ծրագրերից (օրինակ՝ LastPass, 1Password)՝ տարբեր գաղտնաբառերը հիշելու համար։

1.2. Միացրե՛ք երկփուլային նույնականացում (2FA)

Երկփուլային նույնականացումը լրացուցիչ պաշտպանություն է, որը թույլ չի տա խարդախներին հեշտությամբ մուտք գործել ձեր հաշիվները։

• Օգտագործե՛ք SMS կոդեր, Google Authenticator կամ նույնականացման այլ ծրագրեր։

• Նախընտրելի է օգտագործել հավելվածային նույնականացում (OTP-ներ), քան SMS-ով ստացվող կոդերը, քանի որ SMS-ները ավելի խոցելի են։

1.3. Զգո՛ւյշ եղեք կասկածելի հղումների և նամակների հետ

Ֆիշինգի հարձակումները շատ տարածված են։

• Եթե էլեկտրոնային նամակ կամ հաղորդագրություն եք ստանում, որը խնդրում է մուտքագրել անձնական տվյալներ կամ մուտքի տվյալներ, մի՛ շտապեք՝ ստուգեք ուղարկողին։

• Երբեք մի՛ սեղմեք կասկածելի հղումների վրա, նույնիսկ եթե դրանք ուղարկված են ձեր ընկերներից։

• Եթե կայքը ձեզանից պահանջում է գաղտնաբառ, ստուգե՛ք, որ հասցեն սկսվում է «https://»-ով, ինչը նշանակում է, որ տվյալները կոդավորված են։

1.4. Սահմանե՛ք գաղտնիության պարամետրերը

Սոցիալական մեդիայի հաշիվների գաղտնիության պարամետրերը պետք է սահմանվեն այնպես, որ միայն վստահելի մարդիկ տեսնեն ձեր հրապարակումները։

• Մի՛ ընդունեք ընկերության առաջարկներ անծանոթներից։

• Սահմանափակե՛ք, թե ով կարող է տեսնել ձեր հրապարակումները, լուսանկարները և անձնական տվյալները։

• Խուսափե՛ք ձեր գտնվելու վայրը կամ անձնական տվյալները հրապարակելուց։

Կիբեռհետապնդում․ Ի՞նչ է դա և ինչպե՞ս պաշտպանվել դրանից

Կիբեռհետապնդումը (կամ կիբեռբուլինգը) տարածված խնդիր է, որի ընթացքում մարդիկ տևական ժամանակ վիրավորում, սպառնում կամ խաբում են ուրիշներին առցանց։

Կիբեռհետապնդումը կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով․

• Անհանդուրժողական կամ վիրավորական մեկնաբանություններ սոցիալական մեդիայում։

• Անծանոթ մարդիկ ձեր մասին տարածում են կեղծ լուրեր կամ անհիմն մեղադրանքներ։

• Ձեզ սպառնում կամ շանտաժի են ենթարկում առցանց միջավայրում։

• Ձեր անձնական տվյալները տարածում են առանց ձեր համաձայնության։

Ինչպե՞ս պաշտպանվել կիբեռհետապնդումից

1. Անտեսե՛ք և արգելափակե՛ք

Եթե ինչ-որ մեկը ձեզ վիրավորում է կամ սպառնում, մի՛ ներգրավվեք խոսակցության մեջ։

• Օգտվե՛ք սոցիալական մեդիայի արգելափակման հնարավորություններից։

• Հնարավորության դեպքում սահմանե՛ք, որ միայն ձեր ընկերները կարողանան ձեզ հաղորդագրություն ուղարկել։

2. Պահպանե՛ք ապացույցները

Եթե ձեզ հետապնդում են առցանց, պահե՛ք բոլոր ապացույցները․

• Սքրինշո՛թ արեք վիրավորական հաղորդագրություններից կամ մեկնաբանություններից։

• Պահպանե՛ք սպառնալիքներն ու վիրավորանքները, որպեսզի հետագայում կարողանաք դրանք ներկայացնել պատկան մարմիններին։

3. Տեղեկացրե՛ք ծնողներին, ուսուցիչներին կամ իրավապահներին

Մի՛ վախեցեք կիսվել ձեր ծնողների, ուսուցիչների կամ վստահելի մեծահասակների հետ, եթե կիբեռհետապնդման զոհ եք դարձել։

4. Օգտվե՛ք զեկուցման գործիքներից

• Սոցիալական մեդիայի պլատֆորմները թույլ են տալիս բողոքարկել վիրավորական բովանդակություն ունեցող տեքստերը կամ դրանց հեղինակներին։

• Եթե խնդիրը շարունակվում է, դիմե՛ք իրավապահ մարմիններին։

Կիբեռանվտանգությունը անհրաժեշտություն է, հատկապես դեռահասների համար, ովքեր ամեն օր ակտիվորեն օգտվում են համացանցից։ Անվտանգության պարզ քայլերը կարող են զգալիորեն նվազեցնել վտանգները և ապահովել առցանց հաճելի փորձառություն։

Հիշե՛ք՝ ձեր անվտանգությունը ձեր ձեռքերում է։ Եթե որևէ խնդիր եք ունենում, մի՛ վախեցեք օգնություն խնդրել։ Առցանց աշխարհը կարող է լինել հրաշալի տեղ, եթե ճիշտ պաշտպանված եք։